Spis treści:

Wprowadzenie

1 Nakreślenie kontekstu - Judith Trowell

2 Koncepcje ojca w psychoanalizie - Alicia Etchegoyen

Zagadnienia teoretyczne

3 Ojcowie we współczesnej psychoanalizie i w społeczeństwie. Rola ojca w rozwoju dziecka - Mary Target i Peter Fonagy

4 Ojcowie w świecie wewnętrznym. Od chłopca do mężczyzny, od mężczyzny do ojca - M. Fakhry Davids

5 Wpuszczanie ojców - Maureen Marks

6 Wieczna córka ojca. Kompleks Ateny–Antygony - Ronald Britton

7 Dziadkowie -Abraham Brafman

Zagadnienia kliniczne

8 Stawanie się ojcem. Refleksje z obserwacji niemowląt - Ricky Emanuel

9 Nadzieja i rozczarowanie - Biddy Youell

10 Ojcowie i międzypokoleniowy wpływ doświadczenia utraty - Biddy Youell

11 Synowie bez ojców. Psychoanalityczna psychoterapia chłopców osieroconych przez ojców - Suzanne Blundell

12 Identyfikacja i wycofanie jej w rozwoju tożsamości seksualnej - Marcus Johns

13 Ojcowie adopcyjni - Denis Flynn

14 Ojcowie a niepełnosprawność - Clifford Yorke

Postscriptum

Wnioski końcowe - Martin N. Baily

Stawanie się ojcem i bycie nim

Ojcem można zostać niespodziewanie, jednak zazwyczaj przychodzi taki czas, gdy dorosły mężczyzna pragnie mieć dzieci. Nie każdy może być rodzicem. Wielu ludziom to się udaje, inni przyjmują role rodziców zastępczych lub adopcyjnych. Rodzicielstwo to zwykłe, codzienne zajęcie – a należy jednak do zadań najbardziej skomplikowanych, najtrudniejszych i wymagających od dorosłego najwięcej umiejętności. Być może paradoks tej „złożonej zwyczajności” odpowiada za wiele problemów, z jakimi zmagają się ojcowie, matki i społeczeństwa (Greenberg, 1985).

Bycie ojcem nie sprowadza się jedynie do kwestii biologicznych, ale pociąga za sobą zmiany psychologiczne i emocjonalne; potrzeby dziecka trzeba stawiać na pierwszym miejscu, przed własnymi. Warunkiem psychicznej i emocjonalnej gotowości do przyjęcia takiego stanu rzeczy są wystarczająco dobre doświadczenia wyniesione z własnego dzieciństwa. Świat wewnętrzny mężczyzny zamieszkują wówczas uwewnętrznieni opiekunowie, którzy (w większości wypadków) zdołali zaspokoić emocjonalne, psychologiczne, fizyczne i społeczne potrzeby dziecka. Tacy opiekunowie wystarczająco adekwatnie radzili sobie ze złością i zawiścią – własnymi i dziecka. Niedostatek takich doświadczeń mogą zrekompensować późniejsze relacje. Mężczyzna winien mieć wyraźnie zarysowaną tożsamość i wiedzieć kim jest – „w tym jestem dobry, a to są moje słabe strony” – dzięki temu będzie pewny siebie i własnej wartości. Taka bezpieczna baza pomaga w radzeniu sobie z nieuniknioną emocjonalną huśtawką wpisaną w bycie rodzicem. To wewnętrzne oparcie zyskujemy w kontakcie z drugą, stabilną i dostępną osobą, potrafiącą pomieścić i przetworzyć uczucia i myśli zarówno własne, jak i dziecka. Ojcowie, którzy mają za sobą takie doświadczenia, potrafią być stabilni i oddani; opieka nad dzieckiem wymaga raczej zdolności do pomieszczania i zaangażowania niż przeżywania przyjemnych uczuć. Krzyczące, wymiotujące, moczące się w środku nocy niemowlę potrzebuje oddanych rodziców.

Ojcowie muszą mieć także wyraźne poczucie tożsamości seksualnej, męskości. Wyraża się ono nie tylko poprzez uznawanie i cenienie swych atrybutów fizycznych – ciała, owłosienia, siły, brzmienia głosu i genitaliów – ale też emocjonalnych, intelektualnych i twórczych. W niewielkim stopniu wiąże się to z rolami i zadaniami obojga rodziców oraz podziałem ról między nimi; sprowadza się raczej do umiejętności doceniania i tolerowania różnic między płciami. Zauważanie i akceptacja owych różnic prowadzi do dostrzeżenia potrzeby kontaktu z Innym, dzięki czemu – zarówno w umyśle jednostki, jak i w wymiarze związanym z płodzeniem dziecka – może pojawić się kreatywna para rodzicielska. Rozpoznanie, iż jestem równorzędny, ale jednocześnie odmienny to kluczowy element stawania się rodzicem. Jeśli ktoś zaakceptuje i doceni różnice między mężczyzną a kobietą, sprawniej poradzi sobie z różnicami międzypokoleniowymi: mężczyźnie łatwiej przyjąć wówczas, że to on jest osobą dorosłą, a potomek – dzieckiem czy niemowlęciem. Akceptowanie tych faktów życiowych to esencja stawania się rodzicem. Dla wielu mężczyzn przejście od młodzieńczej beztroski do ojcostwa, wkroczenie do pokolenia rodziców, okazuje się szczególnie bolesne i trudne; niektórzy bardzo starają się tego uniknąć. Inny ważny krok rozwojowy to nabycie umiejętności budowania i utrzymywania bliskich związków. To, czy relacja rodziców zostanie zewnętrznie, społecznie potwierdzona przez „małżeństwo” może, ale nie musi być istotne. Ważniejsze z pewnością jest to, czy ojciec posiadł zdolność do radzenia sobie z emocjonalnymi wyzwaniami wpisanymi w bliski związek.